علت فراموشي ساقي «آمن هوتپ»

سلحشور در برابر چالش جديد

در حالي كه در روز گذشته خبر واكنش فرج اله سلحشور كارگردان مجموعه تلويزيوني «يوسف پيامبر» نسبت به برخي انتقادات ( از جمله انتقادات اخير حسين انصاريان) منتشر شد. در جديدترين واكنش به اين سريال ديروز ايسنا، مسئله اي قابل تأمل را در مورد ديالوگ هاي آخرين قسمت پخش شده مطرح كرد.

در آخرين قسمت پخش شده از سريال «يوسف پيامبر (ع)» از زبان يوسف، اراده خداوند علت فراموشي ساقي «آمن هوتپ» براي يادكردن از يوسف نزد فرمانرواي مصر بيان شد. اين در حالي است كه در تفسيرهايي چون ««الميزان» و «نمونه»، شيطان، علت اين فراموشي دانسته شده است يا دست كم در «مجمع البيان» علتي براي اين فراموشي ذكر نشده است. در قسمت بيست و سوم سريال «يوسف پيامبر (ع)» كه بخش هايي از آيه 42 سوره يوسف (ع) در آن به تصوير كشيده شده بود، يوسف در پاسخ يكي از زندانيان كه از علت بيان نشدن خواسته آزاديش از سوي «ايناروس» (ساقي آمن هوتپ) به فرمانروا را پرسيد، گفت: «همان كه نمي خواهد يوسف به غير متوسل شود. همان كه غيور است و اشتغال بندگان را به اغيار نمي پسندد. همان نيز مي تواند «ايناروس» را دچار فراموشي كرده باشد. اين در حالي است كه در جلد 11 «تفسير الميزان» ـ تأليف علامه محمدحسين طباطبايي ـ آمده است: در آيه «وقال الذي ظن انه تاج منهما اذكرني عند ربك فانسيه الشيطان ذكر ربه فلبث في السجن بضع سنين» همه ضميرهايي كه در قال و در ظن و در لبث هست به يوسف برمي گردد و معناي آن اين است كه يوسف به آن كسي كه مي پنداشت كه او به زودي نجات مي يابد گفت كه مرا در نزد ربت يادآوري كن و چيزي به او بگو كه عواطف او را تحريك كني شايد به وضع من رقتي كند و مرا از زندان بيرون آورد. و اگر از اعتقاد يوسف به ظن؛ پندار تعبير كرد با اين كه يوسف نسبت به آن چه كه در تعبير خواب آن دو گفته بود يقين داشت نه پندار به شهادت اين كه دنبالش تصريح كرده به اينكه اين دو تعبير به طور قطع واقع خواهد شد و نيز اضافه كرد كه خدايش علم تاويل احاديث را به او آموخته، شايد بدين جهت بوده كه كلمه ظن در مطلق اعتقاد استعمال مي شود و در قرآن هم نظايرش هست، مانند آيه «الذين يظنون انهم ملاقوا ربهم.» و... ضميرهايي كه در جمله «فانسيه الشيطان ذكرريه» هست همه به كلمه الذي برمي گردد و معنايش اين است كه: شيطان از ياد رفيق زنداني يوسف محو كرد كه نزد ربش از يوسف سخن به ميان آورد و همين فراموشي باعث شد كه يوسف چند سالي ديگر در زندان بماند. و بنا به گفته ما معناي ذكر رب، ياد كردن نزد رب است نه ياد خدا. كلمه «بضع» عدد كمتر از ده را گويند. و اما اين كه دو ضمير مذكور را به يوسف برگردانيم و در نتيجه معنا چنين شود كه شيطان ياد پروردگار يوسف (ع) را از دل او ببرد و لاجرم در نجات يافتن از زندان دست به دامن غير آورد و به همين جهت خدا عقابش كرد و چند سال ديگر در زندان بماند. همچنان كه بعضي از مفسرين هم گفته اند و چه بسا به روايت هم نسبت داده باشند (احتمال ضعيفي است كه) با نص مخالفت دارد. چون صرفنظر از ثنايي كه خداوند در اين سوره از آن جناب نموده تصريح كرده بر اينكه او از مخلصان بوده. و نيز تصريح كرد كه مخلصان كسانيند كه شيطان در ايشان راه ندارد و اخلاص براي خدا باعث آن نمي شود كه انسان به غير از خدا متوسل به سبب هاي ديگر نشود. زيرا اين از نهايت درجه ناداني است كه آدمي توقع كند كه به طور كلي اسباب را لغو بداند و مقاصد خود را بدون سبب انجام دهد. بلكه تنها و تنها اخلاص سبب مي شود كه انسان به سبب هاي ديگر دلبستگي و اعتماد نداشته باشد. و در جمله «اذكرني عند ربك» قرنيه اي كه دلالت كند بر دلبستگي يوسف (ع) به غير خدا وجود ندارد. به علاوه جمله «وقال الذي نجا منهما و وادكر بعد ...» خود قرنيه روشني است بر اينكه فراموش كننده، ساقي بوده نه يوسف. براساس اين گزارش، در جلد 12 «تفسير مجمع البيان» ـ تأليف شيخ ابوعلي الفضل اين الحسن ابن الطبرسي ـ تا حدودي متفاوت به علت فراموشي ساقي فرمانرواي مصر پرداخته شده و آمده است: «فأنساه الشيطان ذكر ربه» يعني شيطان در آن حال خداي تعالي را از ياد يوسف برد و به جاي آنكه به خداي سبحان استغائه كند و نجات خود را از خدا بخواهد به مخلوق خدا متوسل شد و از كسي كه از زندان بيرون مي رفت درخواست كرد تا پيش آقايش، نام او را ببرد با اين كه شايسته مقام يوسف آن بود كه در اين باره به خدا توكل كند. «فلبث في السجن بضع سنين» و چند سال ديگر در زندان بماند و به گفته اين عباس: هفت سال ديگر ماند و همين معني از امام سجاد و امام صادق (ع) نيز روايت شده. و حسن و جبائي و اين اسحاق و ابي مسلم گفته اند: معناي اين آيه اين است كه شيطان از ياد ساقي برد كه نام يوسف را نزد شاه ببرد و فراموش كرد و در نتيجه يوسف چند سال در زندان ماند و روي اين معني، تقدير آيه چنين است «فانساه الشيطان ذكر يوسف عندربه» گفتني است اين در حالي است كه فرج اله سلحشور ـ نويسنده، كارگردان و تهيه كننده سريال حضرت يوسف (ع) در مصاحبه هاي اخير خود بر استفاده از تفسيرهايي چون «الميزان» در تمامي ديالوگ هاي سريال تأكيد داشته است.
منبع: روزنامه امتياز
انتهای پیام /