روايتي کلاسيک يا مدرن ...

نگاهي به «خون ‌بازي» رخشان بني‌اعتماد و محسن عبدالوهاب

فيلم «خون ‌بازي» مي‌تواند از دو جهت مورد تحليل قرار گيرد. رويکرد فيلمساز به مقوله اعتياد در دسترس‌ترين نکته‌اي است که معمولاً در اين فيلم مورد توجه قرار مي‌گيرد. اما در کنار آن مي‌توان به فتح باب جديدي در سينماي ايران هم پرداخت؛ همکاري دو فيلمساز در ساخت اثري واحد.

    به گزارش سايت سينمايي سوره، رخشان بني اعتماد و محسن عبدالوهاب پس از همکاري که در ساخت فيلم «گيلانه» داشتند و تجربه خاصي هم بود، فتح باب جديدي در سينماي ايران کرده اند. هر چند در «گيلانه» اين همکاري شکلي نامتعارف داشت و پس از ساخت بخش پاياني به عنوان اپيزودي مستقل از فيلم بلند «افسانه شهر جنگي» به کارگرداني بني اعتماد، بخش ابتدائي براي تبديل شدن به يک فيلم بلند مستقل به آن اضافه شد که عبدالواهاب کارگرداني آن را به عهده گرفت.
    فيلم هر چند از يک فيلمنامه نويس و مشاوره پيوسته بني اعتماد براي رسيدن به اثري يکدست بهره برد، اما تقدم و تأخر زماني و به نوعي کامل بودن اپيزود ابتدائي بحث ادامه داري را پيش کشيد که حاکي از اين نکته بود که "گيلانه" بدون بخش ابتدائي اضافه شده هم فيلم کاملي است و عقب بردن زمان و پيش داستان اضافه شده، نتوانسته آن را تکميل کند. پس از اين تجربه، بني اعتماد و عبدالوهاب در "خون بازي" شکل متعارف تري را براي همکاري انتخاب کردند، هر چند حضور مشترک دو کارگردان در يک فيلم هم رويکرد بديعي در سينماي ايران محسوب مي شود.
    "خون بازي" شرح کامل يک موقعيت است. موقعيت يک بيمار، يک معتاد و يک ناگزيري مزمن. فيلم به تک موقعيت نمايشي خود آنچنان با جزئيات مي پردازد که بي شباهت به دفترچه راهنماي اعتياد مدرن نيست. پرداختن به شکلي از اعتياد که در جامعه مدرن کنوني رواج پيدا کرده از آن جهت اهميت پيدا مي کند که ريشه رواني، انگيزه، رويکرد، عوارض، پراکندگي و ... اين نوع اعتياد با اعتياد سنتي متفاوت است و نگاه مدرن فيلمساز به آن برخاسته و در راستاي ويژگي هاي مدرن اين اعتياد است.
    سارا دختر جواني است که موقعيت او از زواياي مختلف مورد تحليل قرار مي گيرد. دختر جواني که در عين برخوردار بودن از عشق، توجه مادر، امکانات مالي و ... در اعتياد غرق شده و دچار يک ناگزيري مزمن است. فرار از خود، موتيف مفهومي است که طي همراهي با سارا در نقاط تاريک و روشن زندگي اش، برجسته مي شود و بحران پيشروي او را فراگير مي کند.
    وقتي از نگاه مدرن فيلمساز به مقوله اي مدرن مي گوئيم اين وجه پررنگ مي شود که ساختار روايي و تصويري فيلم هم متناسب با مضمون و تم پيش رود. اما اين يکدستي و هماهنگي بيش از هر چيز در ساختار و پرداخت تصويري فيلم لحاظ شده و ساختار روائي قصه دچار نوعي عدم يکدستي است. فيلم به لحاظ پرداخت تصويري شباهت زيادي به فيلم هاي "قاچاق" استيون سودربرگ و "21 گرم" آلخاندرو ايناريو دارد؛ بخصوص در سکانس جستجوي سارا در مرکز خريد براي پيدا کردن مواد فروش و ... اما همين رويکرد که به نوعي نگاه خاصي را بر کليت کار حاکم مي کند، در جنس روايت و قصه گوئي فيلم لحاظ نشده و اثر را از يکدستي دور مي کند.
    به عنوان مثال در "قاچاق" وقتي سه خط قصه به گونه اي متقاطع روايت مي شوند و نقاط برجسته آنها به تصوير درمي آيد، اين توقع در مخاطب ايجاد مي شود که شاهد يک فيلم متعارف نيست و طبعاً انتظار پاياني قابل انتظار در به سرانجام رسيدن همه شخصيتها و خطوط قصه را ندارد. همين رويکرد را وقتي در مورد "خون بازي" مورد بررسي قرار مي دهيم، مي بينيم که با وجود قراري که بر ساختارشکني با مخاطب مي گذارد اما نمي تواند از قواعد قصه گوئي کلاسيک، طرح انگيزه هاي دروني و بيروني شخصيت، ... و پهن کردن تور قصه با تأسي به اصول و قواعد تثبيت شده قصه گوئي فاصله بگيرد و اينجاست که دوگانگي به وجود مي آيد.
    سارا دختر جواني از طبقه مرفه است که به گونه اي از مولفه هاي در دسترس يک زندگي متعارف برخوردار است اما وقتي به عمق موقعيت او نزديک مي شويم به نظر مي آيد اين مولفه ها دروغين و مجازي هستند. مهمتر از همه اينکه او در زندگي عشق دارد. عاملي که فقدان آن علت اصلي گرايش جوانان به اعتياد و نوعي پوچي و بي پشتوانگي است. او کسي را دارد که دوستش دارد و انتظارش را مي کشد. ولي وقتي به شکل نامتعارف اين عشق و نمود آن مي رسيم به همان مفهوم مجازي بودن حتي عشق در زندگي سارا نزديک مي شويم. سارا هر وقت به ته مي رسد و در حال دست و پا زدن است، نوار ويدئوي ابراز علاقه نامزدش را مي گذارد تا از تصوير و کلام او دليلي براي زندگي، ترک اعتياد و بازگشت به خود پيدا کند اما واقعيت اين است که هيچکدام از آنها واقعي نيستند و عشق با مانع و حائل، محملي براي نجات او نيست.
    فيلم از جائي ضربه مي خورد که سعي مي کند شناسنامه مشخصي براي سارا تدارک ببيند و نشاني سرراستي از او، خاستگاه، خانواده، علل گرايش به اعتياد و ... ارائه دهد. چيزي که به آن نيازي نيست و نمي تواند گره اي از فيلم باز کند و يا حتي در راستاي ساختار روايي مدرني که فيلم به آن نيازمند است قرار بگيرد. چقدر دانستن خاستگاه پدر و مادر سارا، دليل جدائي آنها، هوس باز بودن پدر، عزت نفس داشتن مادر، ... به تم اصلي فيلم که نوعي عموميت دادن به معضل فراگير اعتياد مدرن و ابعاد رواني آن است کمک مي کند؟ جز اين است که سارا تبديل مي شود به شخصيت نمايشي که زواياي زندگي او با چيدماني از پيش تعيين شده، يک نشاني سرراست در اختيار مخاطب قرار مي دهند. اينکه سارا به علت همه شرايط طرح شده به اعتياد روي آورده و اگر هر کدام از اين عوامل تغيير مي کرد، احتمالاً موقعيت بغرنج فعلي را نداشت!
    واقعاً همينطور است؟ نکته برجسته اعتياد مدرن همين وجه پرداختن از سر کنجکاوي و اثرات و بازخورد آن است که با روحيه سرکش نوجوان-جوان امروزي مطابقت دارد و اتفاقاً نبايد به دنبال دلايل محکم و متقن براي گرايش به آن بود بلکه ابعاد رواني اين گرايش است که همچنان ناشناخته و فراگير است ...
    اينجاست که سطح فيلم از آنچه که مي توانست، تنزل مي کند و به ملودرامي سرراست پهلو مي زند در حاليکه مضمون، نوع رويکرد مدرن فيلمساز و نمودي که در وجوه ديگر فيلم ديده مي شود، اين قابليت را داشت که به انتظارات عام مخاطب پاسخ ندهد و روايتي مدرن بدون واهمه از عواقبش داشته باشد. اين حرکت نصفه و نيمه باعث مي شود "خون بازي" از عدم يکدستي رنج ببرد و در پايان با باز گذاشتن انتهاي فيلم و نامعلوم ماندن کنش نهائي سارا در ترک يا عدم ترک اعتياد، باز هم اصول و قواعد کلاسيک و مدرن قصه گوئي به نوعي دچار نوسان و نقصان شوند.
انتهای پیام /