تلاش قهرمان براي بازسازي حريم خانواده

نگاهي به كارنامه مجيد مجيدي به انگيزه برگزاري هفته فيلم او در كرمانشاه

    ويژه‌برنامه يك هفته با مجيد مجيدي به همت كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان كرمانشاه به آثار ديدني و ماندگار اين فيلمساز مي‌پردازد. در اين برنامه فيلم‌هاي سينمايي "پدر"، "بچه‌هاي آسمان"، "رنگ خدا"، "باران" و دو فيلم كوتاه "خدا مي‌آيد" و "آخرين آبادي" به نمايش درمي‌آيند.
به گزارش سايت سينمايي سوره ، "بدوك" اولين فيلم مجيدي است كه به نوعي دغدغه هاي آتي او را بر بستري خاص روايت مي كند. رابطه خواهر و برادري كه در اين فيلم به جدايي مي انجامد و انگيزه اي براي تلاش و جستجوي جعفر است. اين رابطه در "بچه هاي آسمان" كاركرد ديگري پيدا كرده و شكل ديگري از كنش و واكنش را بر اين رابطه حاكم مي كند.
    اهميت دادن به كانون خانواده به عنوان نهادي كه با مرگ پدر به فروپاشي رسيده، مفهومي است كه جستجوي جعفر را به نوعي داراي شناسنامه خاص مي كند و زيرلايه فيلم را تهي نمي گذارد. تصويرسازي از كانون خانواده و قهرماني كه دغدغه بازسازي اين نهاد را دارد، در آثار بعدي فيلمساز هم با رويكردهاي مختلف، تبديل به مولفه مشترك آثارش مي شود.
    كودك ـ نوجواني كه در عرصه تلاش براي زندگي با مسير طراحي شده توسط فيلمساز به بلوغ فكري مي رسد از مفاهيمي است كه مجيدي در آثار اوليه خود بيشتر به آن مي پردازد. در "بدوك" او با انتخاب بستر قصه اي خاص سعي مي كند نگاهي به معضل اجتماعي خاص اين منطقه هم داشته باشد. در سيستان و بلوچستان، جعفر و جمال بعد از مرگ پدر فروخته مي شوند و پسر مجبور مي شود بدوكي شود. نوعي برده داري مدرن كه افراد را مجبور به داد و ستد اجناس قاچاق از مرز پاكستان مي كند.
    فيلمساز با انتخاب اين بستر به تلاش و جستجوي جعفر وجوه جديدي اضافه مي كند و مي تواند در دل اين قصه كه استعداد ذاتي احساسات زدگي را دارد، به روايت قصه اي بپردازد كه به نوعي همه شمول است. ويژگي كه در آثار بعدي هم تبديل به نقطه قوت نگاه او به موضوعاتي ساده و احساس برانگيز است.
    "پدر" همان شاخصه اصلي فيلمساز را اين بار در نگاه به كليشه و تيپي دارد كه در حافظه فرهنگي ما جاي دارد. بازنگري كليشه ناپدري كه اين بار منجر به قصه اي ساكن شده و كنشمندي در زيرلايه آن موج مي زند. مهرالله نوجواني است كه مي خواهد كانون خانواده را اداره كند و به نوعي به مردانگي زودهنگام برسد، اما با حضور ناپدري مواجه مي شود كه مي خواهد اين نقش را براي مادر و خواهرش و حتي خود او ايفا كند.
    ازدواج مادر در اين فيلم به نوعي به جايگاهي برمي گردد كه او براي برپائي كانون خانواده قائل است بخصوص با تكيه بر ويژگيهاي بالقوه اي كه ناپدري براي يك پدرخوب شدن دارد. كليشه اي كه با طراحي يك سري ويژگي مي تواند تبديل به شخصيت شود. شغل ژاندرام و حتي ظاهر و هيبت ناپدري، رفتار و كنش هائي را از او قابل انتظار مي كند كه در اين شخصيت وجود ندارد. ناپدري برخلاف سنگيني اين عنوان و ظاهر و شغلش، مردي مهربان است كه مي تواند يك پدر و شوهر خوب باشد. مهرالله وقتي اين نكته را حس مي كند فرار مي كند.
    موقعيت همراهي اجباري دو انسان كه منجر به تأثيرپذيري آنها از يكديگر مي شود در اين فيلم وارد رابطه پسر و ناپدري مي شود تا به نوعي از اين الگو هم كاركرد جديدي گرفته شود. در تنهايي كوير و ناتواني ناپدري، مهرالله دست به انتخابي مي زند كه فقط خداوند شاهد آن است و راضي مي شود اين نقش را به ناپدري بسپرد و عنوان پدر را به او مي دهد. كودك ـ نوجواني كه به كانون خانواده و قداست آن ارج مي گذارد حتي با شكل دادن تقابل با كسي كه مي خواهد اين حريم را از آن خود كند.
"بچه هاي آسمان" مايه هاي آشناي مجيدي در رابطه يك خواهر و برادر و تصويرسازي او از بنيان خانواده اي كه آسيب ديده را به نمايش مي گذارد. آسيب ديدگي خانواده اين بار در فقر مادي و بيماري مادر نمود پيدا كرده كه شرايط خاصي را براي خواهر و برادر فيلم رقم مي زند. كودكاني كه در موقعيت پيش رو دچار شرم ذاتي در برخورد با خواسته ها و نيازهاي اوليه خود هستند و زبان به شكايت باز نمي كنند.
    ويژگي كه از آثار مثبت فقر يا همان فقر فاخر است و فيلمساز اعتقاد دارد كه مي تواند نمود پيدا كند. آثار سياه و منفي فقر مخرب همواره در آثار هنري مختلفي به نمايش درآمده كه برخاسته از نگاه يكسويه به اين معضل است اما مجيدي با نگاهي هنرمندانه در لايه هاي فقر به نوعي رشد فرهنگي و عزت نفس مي رسد. شرايطي كه درك آن مي تواند مختل شدن جنبه هاي زندگي اين خواهر و برادر را با داشتن يك جفت كفش مشترك بزرگنمايي كند.
    فيلمساز به تلاش علي و زهرا براي پنهان نگه داشتن مشكل و بلوغ فكري كه در حال گذار از آن هستند وجهي مقدس و معصوم وار مي دهد و با چيدمان چند مولفه بيانيه شخصي خود را از همان عنوان فيلم به عنوان روح كلي به اثر وارد مي كند. بچه هائي كه به آسمان تعلق دارند و ماهي ها بر زخم پايشان بوسه مي زنند و ...
    "رنگ خدا" با محور قرار دادن كودك نابينائي كه دنياي حسي و شنيداري او به كليت كار تعميم پيدا مي كند، قصه اي را روايت مي كند كه تلاش پدر براي بازسازي نهاد خانواده، راه به غلط مي برد. هر چند مي توان ازدواج دوباره پدر را به همين وجه نسبت داد ولي آنچه او را از شخصيات مادر فيلم "پدر" مستثني مي كند به انگيزه هاي او برمي گردد. آنچه كه پدر را به اين كار وادار كرده بيش از آنكه به اهميت جايگاه خانواده در ذهنيت او بازگردد، يك خودخواهي شخصي است.
    فيلم با انعكاس دنياي حسي پسر نابينا بر كليت فيلم و رابطه او با دنياي اطراف كه بيشتر منحصر به مادربزرگ و طبيعت است سعي مي كند فاصله دنياي پدر از او و پناه بردن         محمد به اين دو عامل را برخاسته از نياز فطري او به تصوير بكشد. نياز به محبت، توجه و عشق كه در پدر جائي ندارد.
"باران" به نوعي خروج مجيدي از دنياي معصومانه كودكان و نگاهش به عشق مادي است. نگاهي كه با پيشزمينه اي كه از مجيدي داريم مي تواند به تعريفي خاص از عشق بيانجامد. لطيف كارگر ساختماني است كه در چند سكانس اوليه به عنوان جواني ماديگرا معرفي مي شود كه موقعيت شغلي و پس اندازش اهميت زيادي براي او دارند. وقتي حضور رحمت باعث مي شود كار بي زحمتش را از دست بدهد او در اولين واكنش به تقابل با رحمت مي رسد.
    مجيدي وقتي هم كه مي خواهد عشق را به تصوير بكشد باز هم مجزا از جهان بيني و دغدغه هايش عمل نمي كند و همين عشق مادي را بر بستري جاري مي كند كه به ارتقاء شخصيت لطيف بيانجامد. عشقي كه او را به آن روستاي دورافتاده و اجتماع كوچك افغانيان مهاجر مي كشاند تا به گونه اي خودخواسته پس انداز و شناسنامه را كه هويت او است در راه رسيدن به باران حراج كند. مسير حركت لطيف از يك عشق مادي به عشقي معنوي در مولفه هائي كه فيلمساز انتخاب كرده موكد مي شود.
    لطيف از ابتدا به شوخي يك دختر و پسر جوان در پارك توجه دارد و بعدتر در توجهي كه به ظاهرش دارد جنبه هائي شخصيتي را به نمايش مي گذارد كه در تصوير اوليه اش از باران هم مطرح مي شود. سايه دختري كه درحال شانه كردن موهاي بلندش است و سنجاق سرش براي لطيف نشانه اي از همين ظواهر است. ولي در انتها وقتي لطيف به قرار دادن پايش در جاي پاي دختر در ميان گِل ها اكتفا مي كند، به بلوغ فكري رسيده كه ناشي از طي مسير عاشقي است.
    در "بيد مجنون" فيلمساز دنياي مردي را ترسيم مي كند كه بعد از 37 سال با تصوير دنيايي كه فقط حس كرده روبرو مي شود و حقش را از دنيا مي خواهد. مجيدي با گذر از عشق زميني اين بار نگاهي دارد به جايگاه غرائز و احساسات سطحي در قهرمانش. ويژگي نابينا شدن در هشت سالگي اين امكان را به شخصيت يوسف مي دهد كه الفباي اوليه تصوير را بداند و در اولين مشاهداتش نه به دنبال شناسائي بلكه به بازشناسائي بپردازد و تصوير محض غرائز فروخورده اش را طلب كند.
    فيلمساز با نمادين كردن سير نزولي شخصيت يوسف، فروپاشي او را در پس خاموش ترين تصاوير ترسيم مي كند. يوسف حق خود مي داند كه به دنبال تعريف خود از زيبائي، لذت و ... باشد و وقتي گام در راهي مي گذارد كه هميشه به كمك زنش آن را طي مي كرده، خود را قادر و محق به انجام هر كاري مي داند.
    فيلمساز براي هر مرحله از اين انفجار، به اولين و ابتدائي ترين شكل ها متوسل شده تا اغراق در چيدمان منجر به تحت تأثير قرار دادن انفجار زير پوستي او نشود. مهم انتقال حس انفجار در زير لايه فيلم است نه عينيت فيلم. مثلاً اولين نشانه اي كه زن يوسف را متوجه اتفاقات دروني او مي كند، فقط ديدن عكس دختر جوان در ميان جزوه هاي او است كه زن را وادار به قهر مي كند. ابتدائي ترين كد براي بيان اتفاق دروني يوسف و يا جستجوي زن به جائي مي رسد كه يوسف را با دسته گل مقابل كلاس دختر مي بيند بدون آنكه حتي دختر جوان يوسف را ببيند.
    نابينايي و بينا شدن چندباره مرد و نتيجه اي كه فيلمساز مي خواهد از اين رفت و برگشت ها بگيرد شايد همان مفهوم ساده عقوبت و تنبيه خداوند باشد ولي آنچه اهميت پيدا مي كند روندي است كه شخصيت را به محصور شدن در ميان تورهاي آهني در ميان زباله ها مي رساند. موقعيتي كه به اسارت او در زندان غرائز اوليه انساني پهلو مي زند.
 
انتهای پیام /