سينماي ديني، سينماي معناگرا

در مصاحبه با فرج اله سلحشور همان طور كه خودش هم قبلاً گفته بود جدايي او از خانواده سينماي ايران كاملاً احساس مي شود؛ چراكه انتقادات او از سينماي ايران و نوع نگاهش به سينماي مذهبي و اسلامي تا حدي بود كه در پاسخ به اين سؤال كه چه تفاوتي ميان سينماي دهه سوم انقلاب قبل از انقلاب مي بينيد، گفت: گرچه در سينماي بعد از انقلاب زنها روسري و مانتو پوشيدند و آمدند جلوي دوربين ولي غيرتمداري در سينما از بين رفت...

سلحشور 56 ساله كه حالا مي توان او را يكي از كهنه كارهاي سينماي مذهبي ايران به شمار آورد با خودش عهد كرده بود كه ديگر هيچ فيلمي را كارگرداني نكند ولي امروز بعد از پنج سال فعاليت طاقت فرسا براي ساخت سريال حضرت يوسف (ع) مي خواهد خودش را با ساخت مجموعه اي براي امام زمان (عج) بازنشسته كند. صميميت، آرامش و شوخ طبعي همراه با خستگي مفرط از مشخصه هاي بارز تهيه كننده و كارگردان سريال حضرت يوسف (ع) است كه يك ساعت و نيم در دفتر سينمايي خودش (تبيان) پذيراي ما بود. مصاحبه با فرج اله سلحشور را كه قبل از پخش سريال حضرت يوسف (ع) صورت پذيرفته در ادامه بخوانيد.

چند فرزند داريد؟
ـ چهار فرزند دارم. دو پسر و دو دختر، پسرهايم هر دو طلبه هستند كه يكي از آنها ملبس شده و ديگري هم امروز و فرداست كه لباس بپوشد. دو تا دختر دارم كه يكي مجرد است و يكي متأهل، چهار تا هم نوه دارم.

در زمينه سينما كه دخترهايتان فعاليت ندارند؟
ـ هيچ كدامشان، فقط يكي از آنها براي بخش نويسندگي سينما فعاليت مي كند.

اگر خودشان تمايل داشتند كه در سينما حضور پيدا كنند و بازيگر شوند حتماً اجازه مي داديد؟
ـ خير، براي اينكه سينما جايي مناسب براي خانم ها نيست.

سينماي ايران؟
ـ بله، سينماي ايران را مي گويم. در تمام دنيا هم همين است تمام سينماهاي دنيا مناسب خانم ها نيستند.

چرا سينماي ايران و اصلاً سينما محل مناسبي براي فعاليت خانم ها نيست؟
ـ مي خواهيد من را با سينما دعوا بيندازيد؟

نه سؤال هايي كه خيلي وقت است به نظر مي رسد شما براي آنها حرفي داريد و فكر مي كنم بحث جالبي باشد.
ـ بله، بحث جالبي است، سينما براي زن جاي خوبي نيست، چون سينما زمينه فساد در آن زياد است، عرصه فسادپذيري سينما زياد است، به همين دليل نه براي خانم ها بلكه براي آقايان هم مناسب نيست.

پس آن سينماي معنوي بعد از انقلاب و آن تحول انقلابي در سينماي ايران چه كاركردي داشت؟
ـ من فكر مي كنم اين معناگرايي و معنوي گرايي را مطرح كردند براي اينكه از سينماي مذهبي فرار كنند، چون نمي خواستند همه مذهب را به كار ببرند، سينماي مذهبي را دوست نداشتند تلفظش را به كار ببرند، آمدند يك چيزي گفتند به نام سينماي معناگرا، يك حرف چند پهلو، كه ممكن است مذهب هم در آن جا بگيرد. مي توان هر تفكري كه بوي معنويت كرد، ممكن است اصلاً يك چيزي معنوي نباشد ولو از ديد بعضي از مردم اين معنوي باشد.

اين مذهبي كه شما مي گوييد را خيلي متفاوت تر از معناگرا نمي بينم يا حداقل...
ـ ببينيد وقتي شما مي گوييد سينماي معناگرا يعني اگر بنده خودم احساس كردم يك كاري خوب است، يك حركتي درست است، يكي حرفي است و آن را انجام دادم، اين مي شود سينماي معناگرا، اما سينماي مذهبي آنچه را كه مذهب بگويد خوبه، خوب است و آنچه را كه بگويد بده، بد است، اما در سينماي معناگرا من محور هستم، من مي توانم بگويم كه من دوست دارم اين را بگويم خوب و يا ديگري را بگويم بد، تفاوت اينجاست.

يعني، بعد از انقلاب به سمت سينماي مذهبي نرفتيم و همان معناگرايي را به جاي مذهب در فيلم ها وارد كرديم؟
ـ نه، ما به سمت مذهب رفتيم. در حقيقت، عملاً هم مي بينيد كه اين جوري شد، حتي فيلمهاي مذهبي ساختيم ولي مثلاً شيطان را نويسنده باب دل خودش تفسير و تصوير كرده نه آن چيزي كه مذهب در مورد شيطان گفته، روح را به تصوير كشيده اما روحي را كه خودش دوست دارد نه آن چيزي را كه مذهب تعريف مي كند.

خب با اين وجود تفاوت سينماي دهه سوم انقلاب با سينماي قبل از انقلاب چيست؟
ـ سينما از زماني كه دولت نهم سر كار آمده يك تكان هايي خورده و يك حركت هاي مثبتي در آن صورت گرفته، چون دولت دارد سعي مي كند كه يك حركت هاي مثبتي را در عرصه هنر سينما انجام بدهد و اين كه چقدر موفق شده يا نشده جاي بحث دارد، سينماي قبل از انقلاب به دليل داشتن صحنه هاي عرياني و ناجور سينماي لامذهبي بود ولي از نظر ترويج جوانمردي، غيرت، ناموس پرستي خيلي از فيلمهاي زمان قبل از انقلاب از فيلمهاي حالا بهتر بود، در فيلمهاي امروز نه تنها اين فيلمها برا انقلاب و ارزشها و باورهاي مذهبي، خودشان را همراه نكرده اند بلكه به عيان دارند مبارزه هم مي كنند. يعني شما ردي از غيرت، ردي از جوانمردي و ناموس پرستي، در فيلمهاي اخير نمي بينيد. اصلاً زن كه ناموس جامعه بود در فيلمهاي فعلي هيچ ارزشي براي آن قائل نيستند، ارزش مذهبي براي او قائل نيستند.

من مي خواهم دو تعريف از شما بگيرم، يك تعريف سينماي اسلامي و يك تعريف از سينماي ايران؟
ـ سينماي ايران جزئي از سينماي موجود دنياست كه در آن انسان محور است و انسان تصميم مي گيرد. سينمايي كه خاستگاه و جهت گيري آن نفس و دنياست، سينماي مذهبي، سينمايي است كه ارزش هاي الهي بر آن حاكم است، خدا محور است، انسان ذيل خداوند قرار دارد نه فوق خداوند و در آن هدف خدمت به خدا و خلق خداست.

بهترين فيلمي كه تاكنون ديده ايد چه بوده؟
ـ نمي توانم بگويم، فيلمهاي خوب زياد بوده.

منظورم فيلمي است كه با همان معيارهايي كه شما گفته ايد همخواني داشته باشد؟
ـ فيلمهايي كه من ديدم و مي شود گفت كه فيلمهاي ارزشي است، مثلاً آژانس شيشه اي، به رنگ خداي مجيد مجيدي، زير نور ماه كريمي، ديده بان حاتمي كيا يا پرواز در شب رسول ملاقلي پور، اينها به نظر من ارزشي و مذهبي بوده اند.

فكر مي كنيد اين سينمايي كه ما در جامعه داريم همان دانشگاهي است كه امام در اوايل انقلاب بر آن تأكيد داشتند؟
ـ اگر دانشگاه را بخواهيم دستاوردي از اسلام تلقي كنيم، خير، به سمت اين دانشگاه نرفته سينما و تلويزيون ما، اگر دانشگاه را دستاوردي از غرب بدانيم بله، ما به سمت اين دانشگاه حركت كرده ايم، ما به سمت سينماي مذهبي و به سمت آن دانشگاه اسلامي كه مورد نظر امام بود حركت نكرديم. امام مي گفت ما با فحشا در سينما مخالفيم كه متأسفانه اين فحشا در سينماي ما وجود دارد.

يعني همين الان هم؟
ـ بله، بله، بله، همين الان هم وجود دارد، همين الان هم در سينماي ما به همين گندگي و درشت بنويسيد كه فحشا وجود دارد.
اتفاقاً همين يكي از سؤالات من بود كه شما كوتاه به آن اشاره كرديد، پس شما قائل به اين قضايايي كه چند سالي است سر و صدا به پا كرده است كه زنها در سينماي ايران مورد سوءاستفاده عوامل

سينما قرار مي گيرند هستيد؟
ـ بله، دقيقاً، چيزي كه عيان است چه حاجت به بيان است.

يك مرد و يك زن بازيگري را كه شما كار آنها را قبول داريد و كارشان مورد پسند شما است را نام ببريد؟
ـ پرويز پرستويي را من واقعاً بازيگر سالم و توانايي مي دانم. خيليبا بازيگران زن كار نكرده ام و نمي شناسم و چيزي نگويم بهتر است.

درست است كه تهيه كنندگان پول اوليه يك فيلم يا سريال را كه از سينما مي گيرند ابتدا يك خانه يا زمين براي خودشان مي خرند و بعد با بقيه پول شروع به كار مي كنند؟
ـ براي بعضي ها درست است و براي بعضي ها نه. آنهايي كه پول كلان مي گيرند قطعاً يك ويلا براي خودشان مي خرند، آنهايي كه نه، فيلمهاي درجه دو و سه مي سازند با بودجه كم، قطعاً پولشان به خريدن ويلا نمي رسد، بستگي دارد اين آقايي كه دارد قرارداد مي بندد چه جوري قرارداد ببندد.

چه جور قرارداد ببندد يعني چه؟
ـ يعني قرارداد كلان اگر ببندد خب طبيعتاً پول كلان گيرش مي آيد و مي تواند ويلا بخرد، ماشين آنچناني بخرد وگرنه قرارداد ساده و مثل اين تله فيلم هايي كه دارند مي سازند باشد نمي تواند صاحب ويلا شود، چون پولش به اندازه خود عوامل هم نيست.

بعضي از خبرگزاري ها خبر دادند كه شما بعد از اين كه با يك مبلغ پائين در مناقصه سريال حضرت يوسف (ع) توانستيد تهيه كنندگي و بعد كارگرداني اين سريال را در دست بگيريد در حين ساخت مبلغ را افزايش داديد، درست است؟
ـ اصلاً مناقصه اي وجود نداشت، تلويزيون آمد اصرار كرد كه شما بيا حضرت يوسف را براي ما بساز، يعني تلويزيون آمد دنبال ما دويد اصرار كرد ما نمي خواستيم كار كنيم براي تلويزيون آمد از ما خواست.

يعني شما قصد داشتيد حضرت يوسف را بسازيد ولي براي سينما؟
ـ اصلاً من قصد نداشتم كار كنم. تصميم گرفته بودم سينما و تلويزيون را ببوسم بگذارم كنار كه آقاي لاريجاني بنده را صدا كردند و گفتند كه مي خواهيم حضرت يوسف را براي ما بسازي و هر شرط و شروطي را هم كه بنده گذاشتم قبول كردند.

ساخت فيلم حضرت يوسف چه سالي شروع شد؟
ـ قرارداد آن اوايل 82 بسته شد و اواخر 82 پيش توليد را شروع كرديم. كار در زمان آقاي لاريجاني كليد خورد و بعد كه لاريجاني رفت ادامه داديم.

براي سريال حضرت يوسف چقدر با سيما قرارداد بستيد؟
ـ فكر مي كنم مطرح نكنم بهتر باشد، چون مردم مي گويند مثلاً «اوه» فلاني چقدر پول گرفته براي اين سريال، پس حتماً خودشو بسته ديگه در حالي كه نمي دانند من با قيمتي يك چهارم و يك پنجم قيمتي كه ديگران كار مي كنند اين سريال را ساختم تازه با سرعتي چند برابر.

دوست داشتيد چه فيلمي را كارگرداني كنيد كه كارگرداني نكرده ايد، فيلمهايي كه ساخته شده و يا فيلمهايي كه در حال ساخت است.
ـ من واقعاً آرزويم اين است كه يك كار در مورد آقا امام زمان (عج) انجام بدهم احساس مي كنم بيش از همه مديون و بدهكار ايشان هستم و در قبال ايشان وظيفه دارم و تا به حال هم انجام نداده ام، وگرنه در مورد فيلمهاي ديگر و آثار مذهبي برايم فرقي نمي كند، هر اثر مذهبي را هر كسي بسازد خدمت است، در ساخت آثار مذهبي خيانت وجود ندارد.

يعني شما بعد از حضرت يوسف از سينما و تلويزيون كنار نمي رويد وي در مورد امام زمان (عج) مي خواهيد فيلمي بسازيد؟
ـ ان شاءالله اگر خدا توفيق بدهد قرار است آقاي شورجه كارگردان باشد و من تهيه كننده آن هستم و اسمش هم بي بي نرجس خاتون است.

اگر كارگردان سريال حضرت امام (ره) بوديد از همين بازيگراني كه آقاي افخمي به كار گرفته اند استفاده مي كرديد؟
ـ قطعاً و يقيناً از اين بازيگراني كه آقاي فخيمي براي سريال امام (ره) استفاده كرده استفاده نمي كردم.

دليلش را مي توانم بپرسم؟
ـ نه! چون مي ترسم به بعضي از سينماگران بر بخورد.

آقاي بهروز افخمي يك مصاحبه اي كرده و گفته كه دوران طلايي سينما در زمان دولت آقاي خاتمي پايان يافت. چون ايشان معتقد است كه الان در سينما خيلي سانسور وجود دارد، شما اين قضيه را قبول داريد؟
ـ بله، آن دوران براي آقاي افخمي دوران طلايي بود، براي سينمايي كه نه به اسلام ربطي داشت و نه به اين مملكت قرآني و انقلابي، سينمايي كه بهترين فيلمهايش در جهت خوشايند صاحبان جشنواره هاي غربي ساخته مي شد، فيلمهايي كه براي بردن آبروي ايران ساخته مي شد. بله آن سينماي وابسته به غرب براي آن دوران واقعاٌ طلايي بود، آقاي افخمي درست گفته ولي الان كه دارد قدم هايي در جهت ارزش ها برداشته مي شود و جلوي مفاسد سينما گرفته مي شود آقاي افخمي نبايد هم راضي باشد.

شما در جايي گفته بوديد كه حضرت يوسف (ع) را با امدادهاي غيبي ساخته ايد؟ درست است؟
ـ ببينيد سريال سازي براي بنده عبادت است. مثل نمازم، مثل روزه ام، حتي بدون وضو دستم را به راش هاي سريال نمي زنم، چه برسد به اين كه خداي نكرده كاسبكارانه و تاجرمنشانه بخواهم سريال با فيلم بسازم، حضرت يوسف براي ما كار قرآني است. قرآن ايمان ما است، قرآن را ما كتاب خدا مي دانيم. دستورالعملش را دستورالعملي كه از آسمان براي ما نازل شده مي دانيم به دليل همين قداستي كه براي قرآن قائليم كار روي قران را عبادت مي دانيم همان جور كه خواندن قرآن عادت است. همان طور كه عمل كردن به دستورات قران عبادت است. سريال يوسف، سريال اصحاب كهف و سريال ايوب پيامبر (ص) همه اينها براي من حكم عبادت را دارد. به همين لحاظ همان طور كه رزمنده ها در جبهه ها براي خدا مي رفتند و مي جنگيدند و شاهد امدادهاي غيبي بودند. اگر ما هم براي رضاي خدا و در مورد كتاب خدا فيلمي بسازيم طبيعي است كه خداوند در آن كار امدادهاي غيبي خودش را شامل حال ما مي كند.

فكر مي كنيد چند درصد فيلمها و سريال هاي ايراني به خاطر خدا ساخته مي شود؟
ـ به خاطر خدا؟ يك درصد.

از چه منابعي براي ساخت فيلم حضرت يوسف استفاده كرديد؟
ـ همه تفاسير شيعه، روايا، معصومين، تفاسير مستقل شيعه در مورد دوره حضرت يوسف، رمان ها، قصص، تاريخ، تفاسير اهل سنت، تفاسير عرفاني، منابع خارجي و اديان غيراسلامي و عهد عتيق.

در جايي ديدم كه شما گفته بوديد در قسمت هاي پاياني حضرت يوسف اصحاب اخدود را به تصوير كشيده ايد كه نوعي نفي كننده هولوكاست است؟
ـ يك داستاني در قرآن هست به نام اصحاب اخدود كه در آن شكل اصلي هولوكاست و كشتار اخدود كه در آن شكل اصلي هولوكاست و كشتار دسته جمعي كه يهود و فرمانرواي يهند از مردم يمن مي كنند، هولوكاست حقيقي آن زمان، در زمان ظهور حضرت مسيح، 300، 200 سال بعد از حكومت حضرت مسيح اتفاق مي افتد. كشتاري كه يهودي ها از مردم يمن مي كنند و خيل عظيمي از مردم يمن را در يك خندقي از آتش مي اندازند و حتي مادر را با فرزندانش مي زنند همه را حالا اين ها مي آيند و فرافكني مي كنند و خيل عظيمي از مردم يمن را در يك خندقي از آتش مي اندازند و حتي مادر را با فرزندانش مي زنند، همه را، حالا اينها مي آيند و فرافكني مي كنند و گناه خودشان را مي اندازند گردن كس ديگر و مظلوم نمايي مي كنند كه آن هولوكاست واقعي و هولوكاست هاي شبيه آن كه در طول تاريخ يهود خيلي از ملت ها را كشتار كرده و هر جا كه رفته آنجا را ويران و نابود كرده. آن ويراني ها و نابودي ها و آن هولوكاست خودشان را بپوشانند.

مثل اينكه قرار بوده يك فيلم 90 دقيقه اي هم از سريال حضرت يوسف (ع) به روي پرده سينما برود؟
ـ نه، فقط قرار است در جشنواره نشان دهيم و مردم آن را داشته باشند.

اتفاقاً سؤال بعدي من مربوط به جشنواره فجر بود كه شما به آن اشاره كرديد، شما مثل اين كه تا به حال دو جايزه، يكي از دوره دوازدهم جشنواره به خاطر ساخت فيلم ايوب پيامبر و ديگري به دليل تهيه كنندگي انسان و اسلحه گرفته ايد، چرا فيلمهاي ديگرتان را به جشنواره نفرستاديد؟ مثل اصحاب كهف.
ـ ما فرستاديم ولي جايزه نگرفت چون كسي براي آنها تره خرد نكرد، جشنواره آن زمان بيشتر دنبال فيلمهاي غيرمذهبي يا بهتر بگويم ضدمذهب بود تا به دنبال فيلمهاي مذهبي، البته ما خيلي هم ادعا نداريم كه كارمان قوي بوده است.

شما در يك مصاحبه گفتيد كه ما هنرمنداني كه بتوانند فيلم خوب بسازند نداريم. هنرمندان خوب از منظر شما چه جور هنرمندهايي هستند؟
ـ هنرمندهاي خوب از نظر من هنرمندهاي مذهبي هستند، هنرمندهاي الهي، هنرمندهاي معنوي هستند و چون ما هنرمندان مؤمن، متقي و مكتبي كم داريم و در كنار آن سناريوي خوب هم كه داريم نمي توانيم شاهد فيلمهاي خوبي در كشورمان باشيم.

چه تعداد بازيگر در سريال حضرت يوسف به كار گرفته شدند؟
ـ من 200 بازيگر در سريال حضرت يوسف داشتم كه تقريباً بيشترشان بچه هاي تئاتر و هنرمندهاي گمنام هستند.

يعني از بازيگران سرشناس دعوت نكرده ايد؟
ـ بله، اصلاً دعوت نكردم چون نيازي هم به آنها نداشتم، تعدادي از بچه هاي حرفه اي سينما و تعدادي از بچه هاي آماتور و غيرحرفه اي و تعداد زيادي از بچه هاي تئاتري را به كار گرفتم، گمان مي كنم تمام بچه هاي حرفه اي كه در سينما هستند و با من همكاري كردند تعدادشان به 25 نفر هم نمي رسد در حالي كه تعداد بازيگرها در سينما خيلي بيشتر از اين حرف ها است.

حضرت يوسف را در اين 45 قسمت چرا به تصوير كشيديد؟ چون بالاخره حضرت يوسف همان جور كه در قرآن مجيد آمده بسيار زيبارو بوده است آيا شما براي انتخاب بازيگر نقش حضرت يوسف (ع) فراخواني داديد؟
ـ گشتيم دنبال زيبا ديگه! (مي خندد) گشتيم دنبال آدم خوش چهره. فراخوان داديم در روزنامه ها، در جاهاي مختلف اعلام كرديم كه براي نقش حضرت يوسف بازيگر مي خواهيم و اعلام كرديم كه اگر آماتور هم باشند اشكالي ندارند، آمدند خيلي ها را امتحان كرديم تا آخر يكي را انتخاب كرديم.

سريال حضرت يوسف زندگي كامل ايشان را به تصوير كشيده است؟
ـ آن قدر كه در قرآن آمده است يعني از اول خواب حضرت يوسف تا اخر كه حضرت يوسف و حضرت يعقوب به هم مي رسند.

يعني تا پايان زندگي حضرت يوسف نيست؟
ـ درست است.

منابع نبوده كه نتوانستيد ادامه فيلم را بسازيد؟
ـ نه، ما چون مي خواستيم قرآن را به تصوير بكشيم و هر چقدر كه قرآن در اين قصه پيش رفته بود ما همان مقدار ساختيم. در قرآن 10 صفحه در مورد حضرت يوسف است اما علامه طباطبايي همين 10 صفحه را 120 تفسير كرده است، مثلاً حدائق الحقايق ملامسكين يك چيزي در حدود 400 صحفه از اين 10 صفحه در آن تفسير نوشته است، يا جامع الستين حدود 500 صفحه در مورد سوره حضرت يوسف قرآن تفسير دارد.

از بحث سريال حضرت يوسف قدري دور شويم، اگر مسئول فرهنگي كشور بوديد چه تصميماتي مي گرفتيد حداقل در حوزه خودتان يعني سينما كه وضعيت فعلي را به سمت همان آرمان شهري كه خودتان توصيف كرديد ببريد؟
ـ سعي مي كردم سمت تعالي هنر و هدف گيري هنر را از نفس و دنيا به خدمت خدا و خلق خدا تغيير جهت دهم، سعي مي كردم دانشكده هاي هنري را مذهبي و هنرمنداني مذهبي امكانات و ارزش ويژه اي قائل شوم.

آقاي سلحشور خودتان تا چه مقطع تحصيلي درس خوانده ايد؟
ـ ديپلم.

رياضي؟
ـ آن هم از نوع قديميش.

چه سالي وارد سينما شديد؟
ـ سال 61، البته قبل از آن كارهاي كوتاهي داشتم.

ملاك فرج اله سلحشور به عنوان يك كارگردان براي انتخاب بازيگر فيلمهايش چيست؟
ـ سابقه بازيگري درخشان و توانمندي آنها و گذشته روشن و سالم و البته وجود تناسب ميان چهره بازيگر با نقشي كه قرار است به او داده شود نيز ملاك مهمي است البته اين را هم بگويم كه من هرگز دنبال مانكن هاي سينما و تلويزيون نبوده ام و خوش تيپي را ملاك اصلي قرار نداده ام و نمي دهم.

منظورتان از مانكن هاي سينما چيست؟
ـ واضح است. متأسفانه يك مشت مانكن ريخته شده در سينما و مقداري هم در تلويزيون كه بدون كوچكترين سابقه و فقط و فقط به دليل تيپ و قيافه شان وارد اين هنر شده و هيچ هنري ندارند.

چه سؤالي دوست داشتيد كه از شما پرسيده شود ولي در سؤالاتم نبود؟
ـ چرا به سمت سينماي قرآني رفتم؟ براي اينكه خودم حرفي براي گفتن ندارم، عمر مردم ارزش دارد، سرمايه بيت المال نبايد حيف و ميل شود چون اگر من بخواهم حرف ها و نظرات شخصي خودم را به خورد مردم بدهم فقط بيت المال را دور ريخته ام و عمر مردم را تلف كرده ام. براي اين كه حرف درست به مردم بزنم قصه هايي كه براي انسان سازي از آسمان نازل شده اند را هر چند فراتر از درك و فهم حقير است و معايبي هم از ناحيه ذهن بنده متوجه آن مي شود. مي سازم. اميدوارم كه مورد قبول درگاه حق قرار گيرد.